21. ‘Begijnhoven’, vlaams patrimonium

Door de vele oorlogen was er in de 13 de eeuw was er een groot tekort aan huwbare mannen en dit voornamelijk in Vlaanderen (dat toen ook een stuk Noord-Frankrijk omvatte). Voor de vele vrouwen die aldus geen geschikte echtgenoot vonden en zich niet geroepen voelden om in een reguliere kloosterorde te treden, bedachten de kerkelijke en wereldlijke overheden een tussenformule, 'begijnen'. Diep gelovige vrouwen, dikwijls uit de betere klasse, konden zich verenigen in een gemeenschap onder leiding van een “grootjuffrouw”. Buiten een gelofte van kuisheid dienden zij geen verdere religieuze geloften af te leggen. Je vind begijnhoven in de voornaamste middeleeuwse steden. Het zijn ommuurde ‘stadjes in de stad’ gebouwd rond een kerk, veelal met eigen huisjes en tuintjes (‘hofjes’). Dagelijkse misvieringen en gebedstondes werden afgewisseld met zieken- en ouderlingenzorg en met meer seculiere werkzaamheden zoals kantwerk weven. Hun gelofte om in te treden was niet onherroepelijk. Ze mochten terugkeren naar de maatschappij indien ze dat wensten en mochten op familiebezoek buiten de muren. Strikt echter was hun voorgeschreven klederdracht : witte kap met zwart habijt. Tot in de Jaren ’70 van vorige eeuw vond men in enkele van de begijnhoven nog praktiserende begijnen. In totaal zijn er zo’n 25 begijnhoven, verspreid over Vlaanderen en Frans-Vlaanderen. Maar er zijn er ook 2 in Nederland, nl. in Breda en Amsterdam. Een mooi voorbeeld van dit typisch katholieke patrimonium bevindt zich in de universiteitsstad Leuven. Binnen de omwallingen vind je er pleintjes, tuintjes en kasseistraatjes met huizen in zandsteen en een kerk. Een ander voorbeeld van ‘stratenbegijnhof’ is dat van Lier. Dit is echt een juweeltje. Ieder huisje, ieder straatje, is anders en ze zijn allen gegroepeerd rond de Sint-Margeritakerk, één der mooiste barokke kerken ter wereld. Het ‘Ten Wijngaerde’ begijnhof van Brugge, vlak naast het romantische Minnewater, is architectonisch een heel ander concept. Eens je over een bruggetje de poort bent binnengewandeld kom je in een echte oase terecht, een groot groen plein met eromheen allemaal vredige witte huisjes. Eigenaardig genoeg bevinden er dus ook 2 begijnhoven in het grotendeels protestantste Nederland. Na de reformatie werden de begijnen nog steeds gedoogd door de Nassau’s. De kapel in het begijnhof van Amsterdam was oorspronkelijk katholiek, maar na de protestantse reformatie in Holland werd de kapel geschonken aan Engeland, als blijk van dankbaarheid in hun strijd tegen de katholieke Spanjaarden in de Zuidelijke Nederlanden.